SELEN

Selen là vi chất thiết yếu gắn vào cấu trúc bậc 1 của protein dưới dạng selenocystein. Các selenocystein này tạo thuận lợi cho những phản ứng oxy hóa-khử tham gia vào nhiều quá trình sinh hóa như bảo vệ chống hư hại oxy hóa, vào chuyển hóa các hormon tuyến giáp, hỗ trợ tổng hợp ADN và điều hòa các yếu tố phiên mã. Nhu cầu dinh dưỡng hàng ngày về Se là 55 microgam cho người lớn.

Bệnh lý thiếu Se ở người được phát hiện năm 1979 tại Trung Quốc (bệnh Keshan) khi thấy dân ở một số vùng có thiếu hụt Se trong cơ thể do nguồn thực vật rau cỏ bị thiếu Se trầm trọng, máu và tóc của dân các vùng đó có hàm lượng Se rất thấp, tỷ lệ người mắc bệnh cơ tim rất cao.

Ngày nay, bổ sung Se nhằm ngăn ngừa và điều trị nhiều bệnh như phòng chống ung thư, làm chậm lão hóa, dự phòng bệnh tim mạch v.v…

Hóa sinh và chức năng của Se:

Trong bộ gene người, có 25-50 gene được mã với selenoprotein (chứa Se) như glutathion peroxydase, thioredoxin reductase. Selenoprotein tham gia vào chuyển hóa hormon tuyến giáp, selenoprotein cung cấp Se cho não và tinh hoàn...

Selenoprotein tham gia vào phản ứng oxy hóa – khử

Các glutathion peroxydase sử dụng G-SH, vị trí hoạt hóa của các enzym này có chứa selenocystein.

Các thioredoxin reductase cũng chứa Se.

Selenoprotein tham gia vào chuyển hóa hormon tuyến giáp

Thyroxin (T4) là hormon tuyến giáp, khi chuyển hóa sẽ cho triiodothyronin (T3) để có hoạt tính sinh học. T3 mất hoạt tính khi chuyển sang T2. Cả ba phản ứng trên đều vận chuyển nhờ ba selenoprotein (tức deiodinase). Thiếu hụt Se sẽ làm giảm hoạt tính của deiodinase.

Tác dụng chống oxy hóa của Se

Selen liên quan tới vitamin E (đều là chất thanh thải gốc tự do). Thiếu vitamin E và Se thì lipid sẽ bị peroxy hóa, gây hoại tử gan.

Dự phòng ung thư

Một số công trình bước đầu (từ 1970) cho thấy Se + vitamin E + β caroten làm giảm tử vong do ung thư da, ung thư da không u melanin, tuyến tiền liệt,...

Selen cảm ứng sự chết theo chương trình (apoptosis) của tế bào u. Protein-kinase C của chu trình tế bào ung thư bị ức chế mạnh bởi Se.

Bệnh Keshan

Từ 1970, bổ sung Se đã ngăn ngừa sự phát triển của bệnh Keshan và bệnh cơ tim.

Độc tính

Selen có thể gây độc, hư hại cấp tính nhiều cơ quan sau khi dùng liều lượng hàng milligram (mg). Ngộ độc mạn tính làm rụng lông, tóc, móng (mỗi ngày uống trên 1mg).

Liều cao nhất an toàn: uống dưới 300 microgam (μg) mỗi ngày khi dùng kéo dài.